به گزارش گلستان ما ؛ آیین‌های محرم به گواه تاریخ از گذشته‌های دور تاکنون میان مسلمانان به‌ویژه شیعیان باشکوه و جلوه خاصی برگزارشده است دراین‌بین ازآنجاکه سیستانی‌ها نخستین خونخواهان امام حسین(علیهم‌السلام) و یاران باوفایش بودند (در بدترین شرایط که به دستور بنی‌امیه در منابر جهان به اصلاح اسلام آن زمان به خاندان پیامبر (ع) و مولای متقیان حضرت علی (ع) دشنام داده می‌شد ولی نیاکان سیستانی‌ها حتی به قیمت تراشیده شدن سرزنانشان در معابر، حاضر نشدن این ننگ را بپذیرند؛ برای ماه محرم ارزش خاصی قائل هستند و آداب‌ورسوم ویژه‌ای برای بزرگداشت این ایام دارند.
سیستانی‌ها با نصب پرچم‌های سیاه و علم‌های ویژه عزاداری در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و سردر ادارات دولتی و محل‌های کسب‌وکار، تشکیل دسته‌های عزاداری و برگزاری آیین‌های سوگواری در حسینیه‌ها و مساجد به عزادار می‌پردازند.
محمد آذری محقق فرهنگ‌عامه سیستانی‌ها در این خصوص می‌گویید: آغاز ماه محرم دل‌های سوخته به‌سوی کعبه و میکده عشق حسینی رهسپار خواهد شد که با شروع فصل عاشقی سیستانی‌ها هم از این قاعده مستثنا نیستند و با شرکت در میعادگاه عاشقان و محبان اهل‌البیت (ع)(حسینیه سیستانی‌ها) به سوگ سالار شهیدان حضرت اباعبدالله حسین(ع) می‌نشینند.
به گفته وی اگرچه اصل و اساس برپایی آیین‌های محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، اهل‌بیت و یاران باوفایش وزنده نگه‌داشتن ارزش‌های والای قیام عاشورا است اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرن‌ها و سال‌ها تغییرات و تفاوت‌هایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجادشده است.
بااین‌حال بهره‌گیری از سنت‌های محلی و بومی ویژه محرم در بین سیستانیهای گلستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پابرجا است بررسی رخدادهای تاریخی و متون تاریخی توسط کارشناسان بنیاد فرهنگی نیمروز نشانگر آن است. تاریخ به‌خوبی گواه ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و سیستانیهای گلستان به اهل‌بیت (ع) را می‌دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمان‌ها و توسعه تفکر اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) تلاش کرده‌اند.
آذری می‌افزاید: نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، شبیه‌خوانی (تعزیه‌خوانی) و خواندن زیارت عاشورا ازجمله آیین‌های معمول سیستانی‌ها در استان گلستان و مازندران در ایام محرم به شمار می‌رود.
وی خاطرنشان کرد جدا از آداب‌ورسوم خاصی که در بین تمامی اقوام ایرانی وجود دارد برخی سنت‌ها و شیوه‌های عزاداری و عرض ارادت‌ها به محضر خاندان عصمت و طهارت در بین اقوام ایرانی و شهرهای مختلف گاه به‌صورت ویِژه برگزار می‌گردد. به‌عنوان‌مثال در بین سیستانی‌ها و بخصوص سیستانیهای گلستان بحث تلاوت قران در مجالس عزاداری و هدیه کردن ثواب هر تلاوت به ارواح طیبه امامان معصوم(ع) و شهدا از این موارد است.
اکنون نیز در استان گلستان به‌عنوان‌مثال در حسینیه سیستانیهای گرگان این مراسم صورت می‌گیرد و در ابتدای مراسم زمانی که قران تلاوت می‌رود ثواب آن به ارواح طیبه شهدای کربلا و در شبی دیگر به ارواح شهدای منا و....اهدا می‌گردد.
مدیرمسئول روزنامه گلستان نو با اشاره به دیگر رسوم سیستانیهای گلستان بیان داشت: توجه به ذات اقدس خداوند و اینکه تمام قیام و خون‌های اهداشده بابت برپایی دین خداوند بوده است به این موضوع در نوحه‌ها و شیوه‌های عزاداری و منابر خود توجه ویژه دارند.
به عبارت بهتر سیستانی‌ها همواره حواسشان هست که خدای‌ناکرده محور مجلس به‌جای خدا چیز دیگری قرار نگیرد و خداوند را محور هستی دانسته و باورمند هستیم که حضرت اباعبدالله الحسین(ع) که جان باارزش خود و فرزندان ویارانش را فدا کرد برای اینکه دین خداوند زنده نگه‌داشته شود. همچنین سیستانیهای گلستان همانند نیاکان خودشان به بحث برپایی نماز جماعت توجه ویِژه دارند.
آذری می‌گویید: مراسم عزاداری حسینیه سیستانی‌ها و مساجد سیستانی‌ها در استان گلستان بخصوص در گرگان از هنگام نماز مغرب و عشا شروع می‌رود و عزاداران پس از شرکت در نماز جماعت به عزاداری سرور و سالار شهیدان می‌پردازند.
وی افزود: توجه به برگزاری نماز جماعت ظهر تاسوعا و عاشورا از گذشته‌های دور در بین سیستانی‌ها مرسوم بوده است و سیستانی‌ها در زمان دسته روی و عزاداری‌هایشان هنگام نماز ظهر تاسوعا و عاشورا و نماز مغرب شام غریبان توجه ویِژه داشته‌اند.
همچنین سیستانی‌ها به برگزاری مراسم عزاداری در روز سوم، هفتم و چهلم شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش از دیرباز توجه داشته‌اند و اکنون نیز این مراسم را با برگزاری مراسم نوحه‌خوانی و زنجیرزنی و اطعام گرامی می‌دارند و به‌عبارت‌دیگر در بین سیستانی‌ها پس از روز عاشورا موضوع عزاداری و شور حسینی با شدت بیشتری پیگیری می‌رود.
وی اظهار داشت: در اول محرم و شروع ماه عزای سالار شهیدان و یاران باوفایش سیستانیهای گلستان رسومی خاص دارند که از آن جمله می‌توان به مراسم سیاه‌پوشان یا مشکی پوشان که طی آن مداحان به همراه بزرگان و امنای حسینیه سیستانی‌ها مراسم خاص لباس سیاه را به تن جوانان می‌کنند.
همچنین تنی چند از بزرگان و پیرغلامان خوش‌صدا درگذشته روی پشت‌بام منازل، حسینیه و مساجد رفته با خواندن اشعاری حزن‌انگیز و مراثی مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کرده‌اند.
رسم علم بستن و آماده کردن علم و سیاه‌پوش کردن حسینیه سیستانی‌ها، مساجد، تکایا و منازل از دیگر رسوم سیستانی‌هاست.
به گفته این محقق فرهنگ‌عامه سیستانی‌ها (چه وشی) یا چاووشی در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) یکی از اصول اصلی عزاداری سیستانی‌ها بوده و هست به‌گونه‌ای که در ابتدای هر شب و هر مجلس ابتدا یکی از معتمدین خوش‌صدا با خواندن اشعاری حزن‌انگیز در خصوص حادثه کربلا همگان را به‌نوعی دعوت به تشکیل صف‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌نماید و هر فردی که در هرکجای مجلس اعم از مسجد، حسینیه و حتی روستا با شنیدن این ابیات زیبا و حزن‌انگیز با واگفت (یا حسین) به سمت مرکز صدا و مرکز مسجد حرکت می‌کند وصف‌های عزاداری و سینه‌زنی شکل می‌گیرد.
محمد آذری با اشاره به نوع ابیات، اشعار، شیوه خواندن و نقش این چه وشی ها در جمع‌کردن مردم خواستار ثبت این مراسم به‌عنوان میراث معنوی سیستانی‌ها در سازمان میراث فرهنگی شد.
وی افزود: بحث چه وشی یا چاووشی در عزاداری محرم درواقع نوعی فراخوان است.
فراخوان‌های متعددی که سیستانی‌ها در برگزاری مجلس عزای امام حسین(علیهم‌السلام) دارند در چند مرحله شکل می‌گیرد یکی در قبل از آمدن محرم که با سیاه‌پوش کردن مساجد و محل‌ها و چاووشی درروی پشت‌بام‌ها شروع می‌شده است و در قبل از نوحه‌خوانی نیز ادامه داشته است و حتی در زمان رفتن به زیارت نیز این چه وشی ها استمرار می‌یافته است.
مدیر بنیاد نیمروز کارکرد اجتماعی این فراخوان‌ها را در بین سیستانی‌ها قابل ارزیابی و کنکاش دانست و گفت: عموماً زندگی سیستانی‌ها اعم از شادمانه‌ها و عزاداری و کار و... برمبنای زندگی جمعی و توجه به کارگروهی بوده است و این نوع چاووشی نیز در اصل دعوت به همراهی و مشارکت در یک کار جمعی مذهبی است که جای بررسی بیشتری دارد.
آذری در خصوص نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم و جایگاه محرم در بین زنان سیستانی خاطرنشان کرد: در ماه محرم زنان سیستانی دست از انجام کارهایی مثل حصیربافی و صنایع‌دستی برمی‌دارند و بیشتر سعی دارند خود را با ذکر و تسبیح و نماز و روضه‌خوانی و برگزاری مراسم رووایی یا ارده که نوعی مرثیه‌سرایی سوزناک می‌باشد و شرکت در مجالس عزاداری‌مانوس کنند.
وی افزود: در رووایی(رباعی) زنان سیستانی حتی در مرگ عزیزانشان با اشاره به مصائب خاندان پیامبر و بخصوص حضرت زینب (سلام‌الله علیها) به صاحب‌عزا تسلی داده و یاد و خاطره شهدای کربلا را گرامی می‌دارند.
وی با اشاره به نقش نوحه در مجلس عزاداری محرم گفت: با توجه به روحیه پهلوانی و شهادت‌طلبی و آزادگی سیستانی‌ها، نوع مداحی و نوحه‌هایی که خوانده می‌رود و نوع سینه‌زنی نیز در سیستان ویژگی‌های خاصی داشته است و اکنون نیز دارد به‌عنوان‌مثال نوحه‌های سیستانی به‌صورت بحرطویل است و همگی دارای مضامین بلند عرفانی و سرشار از شهامت و شجاعت است و سینه‌زنی نیز به‌صورت خاص که معروف به نشسته یا چهارضرب می‌باشد سیستانی‌ها دارای نوع خاصی از سینه‌زنی هستند که به سینه‌زنی "شنستکا " یا نشسته یا چهارضرب است که مداح با خواندن اشعار و مراثی معروف به بحرطویل که حاوی اشعار حماسی و زیبا در بزرگی و جنگاوری و حق بودن لشکر فرزند پیامبر(ص)ویارانش می‌باشد؛ در زمان دم نوحه یا واگفت؛ سینه‌زنان که روی زانو نشسته‌اند به‌زانو زده و به حالتی که نشان از افسوس و حسرت از شهادت سالار شهیدان(علیهم‌السلام) ویاران باوفایش می‌باشد در آغاز شروع نوحه با کوبیدن دست روی زمین؛ به این معنی که عقیده دارند که زمین را به شهادت می‌گیرند که زمین تو شاهد باش که ما عزادار خاندان عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) هستیم روی کنده زانو بلند شده و سینه می‌زنند و در زمان سینه‌زنی نیز که به‌سرعت دست‌ها به سینه کوبیده شده و سراسر شور و شعور می‌باشد.
این محقق فرهنگ‌عامه سیستان افزود: بزرگان حسینیه سیستانی‌ها ازجمله حاج‌آقای سندزایی و سراوانی با حضور در مساجد و هیئت‌های سیستانی استان گلستان ضمن آموزش این نوع سینه‌زنی و نوحه‌خوانی در پی احیا و توسعه این سبک سینه‌زنی سنتی سیستانی‌ها می‌باشند.
وی از مسئولین میراث فرهنگی گلستان و مازندران دعوت کرد که با حضور در حسینیه سیستانی‌ها در گرگان و گنبد و سایر شهرهای استان گلستان و مازندران و مشاهده این آداب‌ورسوم نسبت به ثبت این مراسم در میراث معنوی و ناملموس اقدام نمایند.
آذری در خصوص سایر آداب‌ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم با اشاره به روبرو شدن دسته‌های عزاداری و هیئت‌های مذهبی گفت: در اینجا نیز توجه به بعد جمعی عزاداری و توجه به بحث جامعه‌شناختی شیوه عزاداری در بین سیستانی‌ها خودش را نشان می‌دهد یعنی اینکه سیستانی‌ها به‌جای اینکه بنشینند و فقط در مسجد خودشان عزاداری کنند به مساجد و تکایا در محله‌ها و حتی روستاهای دیگر می‌روند و ضمن ابراز همدردی با سایر عزاداران به‌نوعی به دنبال همدلی و پیوندهای عمیق‌تر برای اتحاد مسلمین نیز هستند که از این سوزوگداز مذهبی برای وحدت و همدلی مسلمین نیز بهره ببرند.در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه سیستانی‌ها دسته عزا به‌صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند.
آنچه دراین‌بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو هیئت و دسته زنجیرزنی به هم است که با حرکت علم دو هیئت به هم سلام داده و مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری زیبا و حزن‌آلود به‌صورت بحث و بیت و پرسش و پاسخ ادای احترام کرده و همچنین به هم دیگر بابت حضور در مجلس عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار غم‌انگیز است.
محقق فرهنگ‌عامه و فولکلور اقوام و سیستانیهای گلستان با نگاهی به تاریخ عزاداری سنتی در سیستان به برخی آیین‌های سنتی ازجمله حمل خیمه‌گاه حسینی و شهدای کربلا و کاروان اسرا خاطرنشان کرد: علاوه برشووی گردانی و یا شبیه‌خوانی که سیستانی‌ها بسیار اهمیت می‌دهند موضوع کاروان اسرا و..نیز اهمیت بالایی دارد.
محمد آذری افزود: همچنین سقا خوانی اوج ارادت مردم این خطه ر ا به حضرت اباعبدالله (علیهم‌السلام) نشان می‌دهد به‌طوری‌که در این ایام ارادتمندان به امام حسین (علیهم‌السلام)درحالی‌که با یکدست مشک آب و با دست دیگر کاسه‌ای در دست دارند به یاد تشنه‌لبان کربلا، عزاداران را سیراب می‌کنند.
وی گفت: برخی از سقاها درگذشته اشعاری نیز در قالب مرثیه‌سرایی می‌خواندند.
مدیربنیادفرهنگی مذهبی بنیادنیمروزگفت:علاوه بر تعزیه که در هرروز به یکی از یاران سالار شهیدان و شهدای مظلوم کربلا اختصاص دارد از گذشته‌های دور هر یک از روزهای دهه نخست ماه محرم را نیز به نام و یاد اهل‌بیت و یاران امام حسین (علیهم‌السلام) را گرامی داشته و می‌دارند.
مثلا روز چهارم محرم که به عزاداری حر نام‌گذاری شده مردم همراه با برگزاری مجالس عزا، نذورات خود را نیز در قالب غذاهای گرم تهیه و بین عزاداران توزیع می‌کنند.
روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب (س)، روزهای ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی‌اکبر(علیهم‌السلام)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و یاد سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عزاداری می‌شود.
محمد آذری در خصوص مراسم ویژه شام غریبان گفت: در این شب مردم به مساجد و حسینیه‌ها می‌روند و چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با تشکیل دسته‌های چندنفره جوانان با خواندن اشعار ومراثی سوزناک لحظات حزن‌انگیزی را فراهم می‌آورند که اصطلاحاً دل‌سنگ را خون می‌کند محقق فرهنگ‌عامه سیستانی در گلستان در مورد هزینه‌های مراسم محرم گفت: در حسینیه سیستانی‌ها و در بین سیستانیهای گلستان علاوه بر اینکه غالب لوازم و تجهیزات موردنیاز تعزیه‌خوانی از نذورات مردم تهیه می‌شود؛ غذای هیئت‌ها نیز از طریق همین نذورات و کمک‌های مردمی تهیه می‌شود بدین گونه که هر وعده اعم از شام یا نهار بانی دارد که از گذشته‌های دور مرسوم و معروف است مثلا در روستای سارلی روز هشتم حاج ابراهیم ناصری و دهم حاج یوسف ابراهیمی و در مینودشت روز دهم حاج فیض محمد ته کر و یا در گرگان روز ششم طایفه چاری و یا طایفه سراوانی و یا طایفه سندگل خرج می‌دهند و این از چندین نسل قبل همین‌جور استمرار داشته است در بین سیستانی‌ها.
اکثراً روز دهم غذاهای نذری مردم را معمولاً حلیم سنتی که به آن "غلور" گفته می‌شود تشکیل می‌دهد. این غذا که از آن به‌عنوان (غلورامام حسین(ع)) یاد می‌شود از همان بلغور گندم و گوشت و... درست می‌رود که بی‌نهایت خوشمزه است.
غلور امام حسین(ع) در کنار آبگوشت زابلی ازجمله غذاهایی بوده است که برای پذیرایی از عزاداران استفاده می‌شده و اکنون مدتی است که بحث غلور در بین سیستانیهای گلستان و مازندران در حال احیا می‌باشد.
وی در خصوص سایر موارد و آداب‌ورسوم سیستانیهای گلستان ادامه داد: ازجمله آداب‌ورسوم سیستانی‌ها در ماه محرم پرهیز از برگزاری آیین ازدواج، جشن تولد و خرید لباس نو است. حتی مردان نیز از اصلاح سروصورت در دهه محرم خودداری می‌کنند.
به گفته آذری سیستانی‌ها در دهه اول محرم به‌ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا دست از کارهای غیرضروری و حتی در روز نهم و دهم محرم پخت‌وپز که نیاز به روشن کردن آتش داشته باشد پرهیز می‌کنند و به‌هیچ‌وجه تنور را روشن نمی‌کنند چون بحث تنور خولی و... همیشه سینه عاشقشان را به درد اوره است.
سیستانی‌ها در جواب فردی که در روزهای تاسوعا و عاشورا از ایشان درخواست انجام کاری که ضرورت ندارد و حاضر به انجامش به احترام این روزها ندارند ضرب‌المثلی به کار می‌برند با این مضمون "در ای روز گرگه وه گله نمزنه" یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی‌زند و برای شکار نمی‌ره به‌نوعی نشان‌دهنده بزرگ بودن این روز و مصیبت می‌باشد.
همچنین علاوه بر اینکه در بیشتر نقاط سیستان و همچنین سیستانیهای گلستان و مازندران، زنان و مردان در ماه محرم از اصلاح سروصورت خود پرهیز می‌کنند وزنان علاوه بر شرکت در مجالس عمومی حسینیه‌ها، مجالس ویژه‌ای در منازل خود برگزار و مبلغه هایی که به "روضه‌خوان " معروف‌اند برای شرکت‌کنندگان در مراسم سخنرانی و مرثیه‌سرایی می‌کنند.
محمد آذری گفت: اگرچه اصل و اساس برپایی آیین‌های محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(علیهم‌السلام)، اهل‌بیت و یاران باوفایش وزنده نگه‌داشتن ارزش‌های والای قیام عاشورا است اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرن‌ها و سال‌ها تغییرات و تفاوت‌هایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجادشده است.
بااین‌حال بهره‌گیری از سنت‌های محلی و بومی ویژه محرم در بین سیستانیهای گلستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پابرجا است بررسی رخدادهای تاریخی و متون تاریخی توسط کارشناسان بنیاد فرهنگی نیمروز نشانگر این است که.
تاریخ به‌خوبی گواه ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و سیستانیهای گلستان به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را می‌دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمان‌ها و توسعه تفکر اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) تلاش کرده‌اند.
نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، شبیه‌خوانی یا تعزیه‌خوانی و خواندن زیارت عاشورا ازجمله آیین‌های معمول سیستانی‌ها در استان گلستان و مازندران در ایام محرم به شمار می‌رود.
محمد آذری با اشاره به اهمیت جایگاه بزرگان و سالخوردگان در بین سیستانی‌ها و جایگاه آنان در هیئت‌ها و دسته‌های سینه‌زنی گفت: در دسته‌های عزاداری و حسینیه‌های سیستانی‌ها در استان گلستان و مازندران علاوه برنشان‌های عمومی عزا و ماتم و علامت‌های سیاه و سبز و پارچه نوشته‌ها در صف نخست بزرگان محل و سالخوردگان و معتمدین و سپس مردان و پسران و کودکان سینه‌زن و پس‌ازآن زنجیرزنان حرکت می‌کنند این موضوع علاوه بر بحث کارکرد اجتماعی و انتقال مفاهیم فرهنگی و انتقال بین نسلی ارزش‌ها به ما یادآور می‌شود که موضوعات ارزشی دارای پیوستگی هستند و باید مجموعه آن‌ها را در نظر داشت یعنی اینکه یک عزادار سرور و سالار شهیدان هم باید به نمازش توجه جدی داشته باشد وهم اینکه به فکر گرسنگی همسایه‌اش باشد وهم باید به فکر اکرام والدین و سالخوردگان باشد و از سویی به فکر کارکردهای اجتماعی عزاداری هم باید باشیم و مهم‌تر از همه اینکه یاد خداوند و اینکه خداوند باید در تمام شئون زندگی ما بخصوص عزاداری‌مان ساری و جاری باشد.
محمد آذری خاطرنشان کرد: آنچه از عزاداری سیستانی‌ها در محرم می‌توان آموخت درس همدلی و اتحاد و برادری و اخوت و پرهیز از فردگرایی و بدعت در عزاداری و توجه به ذات اقدس الهی و فلسفه قیام عاشوراست.
وی اظهار امیدواری کرد که اندیشمندان و جامعه شناسان برای کالبدشکافی مراسم عزاداری و خرده‌فرهنگ‌های موجود در سبک و شیوه عزاداری مردم و اقوام ایرانی و ازجمله سیستانی‌ها وارد عمل شوند و دراین‌بین بنیاد نیمروز به‌عنوان یک مجموعه فرهنگی که صرفاً به دنبال حفظ و احیای سنت‌های نیک نیاکان خود می‌باشند در کنار این محققین آماده هرگونه همکاری هستند.
انتهای پیام/
نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط خبرگزاری گلستان ما در وب سایت منتشر خواهد شد
پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد